Δεν μας χωρά το σπίτι. Για να είμαστε ακριβείς, εμείς οι μοντέρνοι δεν έχουμε εμπειρία του πραγματικού σπιτιού ούτε φυσικά του νόστου, αυτής της λαχτάρας να επιστρέψουμε στο δικό μας σπίτι. Εμείς οι μοντέρνοι είμαστε στεγασμένοι – ανέστιοι. Που σημαίνει ότι ζούμε, οι πιο τυχεροί βέβαια από εμάς, κάτω από μια στέγη, συνήθως διαμέρισμα, αλλά δεν νιώθουμε ότι εκεί βρισκόμαστε στο σπίτι μας. Γιατί το πραγματικό σπίτι είναι ο δικός μας προσωπικός χώρος, εκεί όπου νιώθουμε ασφαλείς. Σπίτι είναι ο χώρος περισυλλογής και απόσυρσης από τους θορύβους και τη συνάφεια με τους πολλούς που απειλούν την ιδιοπροσωπία μας. Σπίτι είναι η γαλήνη. Σπίτι είναι ο χώρος συνάντησης με τον πραγματικό εαυτό μας και η απόλαυσή του μέσα σ’ αυτόν τον χώρο. Στην αγγλική γλώσσα, αυτή η γεμάτη πληρότητα μοναξιά και η απόλαυση του εαυτού στο σπίτι εκφράζεται με την παράδοξη για μας φράση «I enjoy myself at home». Σπίτι είναι καταφύγιο και φωλιά. Χρονικό καταφύγιο, γιατί εκεί ο χρόνος σταματά, και χώρος «δημιουργικής επώασης», γιατί εκεί ευνοείται η ονειροπόληση, όπως θα έλεγε και ο φιλόσοφος Αλαίν Μπαντιού (Alain Badiou). Και, τέλος, ο Σεφέρης θα έλεγε ότι το πραγματικό σπίτι του ανθρώπου είναι το φως. Από εκεί ερχόμαστε κι εκεί επιστρέφουμε.
Εμάς τους μοντέρνους όμως δεν μας χωρά το σπίτι γιατί δεν το γνωρίσαμε ποτέ. Εμείς ξέρουμε μόνο τους δρόμους, την αγορά, τα αεροδρόμια, τα ταξίδια, τις επενδύσεις, τη θορυβώδη διασκέδαση, την υπερδραστηριότητα,. Αλλά και στην κατοικία μας πάλι δεν νιώθουμε ότι βρισκόμαστε στο σπίτι, αλλά πάντοτε απουσιάζουμε. Τόπος διαμονής μας είναι το Netflix, το facebook, το twitter, το instagram και τα άλλα μέσα κοινωνικής δικτύωσης.
Εμείς οι μοντέρνοι δεν έχουμε σπίτι, αλλά κατοικούμε μόνιμα στην υπερδραστηριότητα, στην τυφλή χωρίς νόημα δράση, η οποία δημιούργησε αυτόν τον «Θαυμαστό καινούργιο κόσμο» μας. Γι’ αυτό κι όταν αναγκαζόμαστε να μείνουμε στην κατοικία μας, μόνοι με τον εαυτό μας, το διαμέρισμα δεν μας χωρά. Δεν το αναγνωρίζουμε για σπίτι μας. Δεν νιώθουμε στο σπίτι μας.
Εμείς, τα παιδιά του Φάουστ, γυρίσαμε, όπως ο πατέρας μας ο Φάουστ, την πλάτη στο φως του ήλιου, («Ας μείνει πίσω μου ο ήλιος!» [So bleibe denn die Sonne mir im Rücken!], Φάουστ, Πρώτο Μέρος, στ. 4715), δηλαδή στο νόημα που μετατρέπει τη ζωή σε βίο που αξίζει να ζεις, κι επιλέξαμε αντί για την «επιμέλεια του εαυτού» την τυφλή δράση για το καλό της ανθρωπότητας γενικά και αόριστα κι όχι για το καλό του καθενός μας ως ξεχωριστού συγκεκριμένου προσώπου.
Εμείς οι μοντέρνοι ζούμε στην κοινωνία που οραματίστηκε ο αρχετυπικός νεωτερικός πατέρας μας, ο Φάουστ, μια κοινωνία εκατομμυρίων δραστήρια ελεύθερων που πάντοτε όμως θα διατρέχουν τον κίνδυνο να αφανιστούν (βλ. οικολογική καταστροφή, πυρηνικός πόλεμος και τώρα ο κορονοϊός) και πάντοτε θα βρίσκονται σε αγώνα για να διατηρήσουν την κυριαρχία τους πάνω στη Φύση. Ο Φάουστ, ο νεωτερικός χωρίς πίστη στο φως του ήλιου άνθρωπος, στο δεύτερο μέρος της τραγωδίας του Γκαίτε, μέσω της ακατάβλητης παραγωγικής δραστηριότητάς του και της εργασίας του έκανε τη θάλασσα στεριά για να εκμεταλλευτεί νέα εδάφη, κυριάρχησε με το εμπόριο στις θάλασσες και οραματίζεται να τιθασεύσει ακόμη και την ενέργεια των κυμάτων, για να τη χρησιμοποιήσει για το σχέδιο της παγκόσμιας κυριαρχίας του, για το καλό πάντα της ανθρωπότητας. Το τίμημα της παγκόσμιας κυριαρχίας όμως που θα πρέπει να πληρώνει για να κατοικεί πάνω στη γη ο φαουστικός δραστήρια ελεύθερος (tätig-frei) άνθρωπος της νεωτερικότητας είναι η ανασφάλεια, η αβεβαιότητα και η αγωνία. Θα πρέπει να αγωνίζεται διαρκώς ενάντια στη Φύση, η οποία επιδιώκει να ξαναπάρει ό,τι της ανήκει, να ξανακάνει τη θάλασσα θάλασσα και τη στεριά στεριά. Η παραδεισένια γη που οραματίζεται να κατασκευάσει ο φαουστικός νεωτερικός άνθρωπος για τους δραστήρια ελεύθερους βασίζεται στην κυριαρχία πάνω στη Φύση και στην απομάκρυνση από το φως του ήλιου, το φυσικό και μεταφυσικό κέντρο τόσο της ζωής όσο και του πλήρους νοήματος βίου. «Θα ανοίξω χώρους», λέει ο υπερδραστήριος και παραγωγικός Φάουστ, προφήτης του αξιώματος «η εργασία απελευθερώνει», «για εκατομμύρια ανθρώπους να κατοικούν στη γη, αν όχι ασφαλείς, όμως βέβαια δραστήρια ελεύθεροι» [«Eröffn’ ich Räume vielen Millionen,/ Nicht sicher zwar, doch tätig- frei zu wohnen», Φάουστ, στ. 11563-11564].
Εμείς, τα υπερδραστήρια παιδιά του Φάουστ, βρισκόμαστε αντιμέτωποι τώρα, λόγω της πανδημίας του κορονοϊού, για ακόμη μια φορά με τον αφανισμό μέρους του παγκόσμιου πληθυσμού. Εμείς, οι δραστήρια ελεύθεροι (tätig- frei), αν και όχι ασφαλείς (nicht sicher zwar), υψώνουμε για ακόμη μια φορά στην ιστορία της ανθρωπότητας φράγματα για να μην καταστραφεί ο πολιτισμός μας (η κοινωνία, οικονομία και οι δημοκρατίες μας) από τα κύματα της πανδημίας.
Με τον κορονοϊό θυμηθήκαμε, εμείς οι μοντέρνοι γιοι του Φάουστ, αυτό που είχαμε ξεχάσει, ότι η τόσο εύθραυστη ελευθερία μας σταθερά απειλείται και περιβάλλεται από κινδύνους (umrungen von Gefahr, Φάουστ, στ. 11577). Μένει μόνο να ξαναθυμηθούμε αυτό που ήθελε να ξεχάσει ο Φάουστ, τυφλωμένος από τα τεχνολογικά επιτεύγματα και την παγκόσμια κυριαρχία του, ότι υπάρχει, δηλαδή, και το μεταφυσικό μυστήριο του φωτός που νοηματοδοτεί τον βίο μας. Μένει μόνο να ξαναθυμηθούμε τα τελευταία λόγια της Αντίκλειας στον γιο της τον Οδυσσέα, ταξιδιώτη στον Κάτω Κόσμο: «Η ψυχή σαν το όνειρο φτερουγίζει και φεύγει .αλλά στρέψε γλήγορα τον πόθο σου στο φως, κι όλα τούτα μην τα ξεχνάς…» (Οδύσσεια, λ 222-224, μτφ. Γ. Σεφέρης). Αυτός ο πόθος για τη στροφή του βλέμματος και ολόκληρης της ψυχής στο φως αρκεί για να βγούμε από το σκοτεινό σπήλαιο του φόβου. Γιατί, ας μην το ξεχνάμε, το φως είναι το σπίτι μας.
Ξάνθη 26 Μαρτίου 2020
Δημήτρης Βλάχος, φιλόλογος 3ου ΓΕΛ Ξάνθης, τέως σχολικός σύμβουλος φιλολόγων Ροδόπης
Δημοσιευμένο στην εφημερίδα Παρατηρητής της Θράκης, 28 Μαρτίου 2020:
https://www.paratiritis-news.gr/article/223805/Ta-paidia-tou-Faoust-i-giati-den-mas-xora-to-spiti