Τα συγκρουσιακά θέματα στη διδασκαλία της Ιστορίας_διασχολικές επιμορφώσεις στη Ροδόπη

 

 

 

 

 

 

Περιγραφή επιμορφωτικής δραστηριότητας: 

Η διασχολική επιμόρφωση με θέμα “Τα συγκρουσιακά θέματα στη διδασκαλία της Ιστορίας” ήταν αρθρωμένη σε τρεις ενότητες. Η πρώτη ενότητα περιλάμβανε αποσαφήνιση όρων, παιδαγωγικές προϋποθέσεις, στρατηγικές πραγμάτευσης συγκρουσιακών θεμάτων και κάποιες καλές πρακτικές. Η δεύτερη ενότητα αφορούσε στην παρουσίαση  της έννοιας του “τζιχάντ” (ιερός πόλεμος) και της εξάπλωσης των Αράβων στα βιβλία ιστορίας της Β΄ Γυμνασίου, της Β΄ ΓΕ.Λ.  και του Προγράμματος Εκπαίδευσης Μουσουλμανοπαίδων. Στόχος αυτής της επιλογής ήταν αφενός να αναδειχτεί η ιστορικότητα του “τζιχάντ”, που σήμερα λόγω και της ισλαμιστικής τρομοκρατίας (και ισλαμοφοβίας) χρησιμοποιείται ιδεολογικά και πολιτικά κατά  κόρον στη δημόσια ιστορία, τον δημοσιογραφικό και τον πολιτικό λόγο,  και αφετέρου να καταδειχτεί η αναγκαιότητα αναθεώρησης, συμπλήρωσης και επικαιροποίησης τόσο της αφήγησης όσο και των πηγών των σχολικών εγχειριδίων που αφορούν σε τέτοιες ιδεολογικά φορτισμένες έννοιες οι οποίες εξάπτουν τον φανατισμό και οδηγούν σε ακρότητες. Η τρίτη ενότητα της επιμόρφωσης, τέλος, περιλάμβανε την πραγμάτευση του  θέματος “Ισλάμ και Δύση/ ισλαμοφοβία” μέσα από την κριτική ανάλυση σύγχρονου οπτικοακουστικού υλικού και τη σύγκριση με ανάλογα στο παρελθόν ιστορικά φαινόμενα ισλαμοφοβίας/τουρκοφοβίας (17ος αιώνα, Ισπανία). Η αξιοποίηση της επιλεγμένης με παιδαγωγικά κριτήρια λογοτεχνίας (Θερβάντες, Δον Κιχώτης, Τόμας Μαν, Ταξίδι με τον Δον Κιχώτη) προτείνεται για την πραγμάτευση συγκρουσιακών θεμάτων της επικαιρότητας που αφορούν στη σχέση της Δύσης με το Ισλάμ.

Μέσω της αποστασιοποίησης (Ισλάμ και Δύση στον 17ο αιώνα) και της ενσυναίσθησης που αναπτύσσει η λογοτεχνική πραγμάτευση από τον Θερβάντες  ενός τραυματικού γεγονότος της Ισπανίας του 17ου αιώνα (απέλαση των Μορίσκο/  Αράβων της Ισπανίας, Δον Κιχώτης, 2ο Μέρος, Κεφ. 54ο ) προτείνεται η πολυπρισματικότητα ποικίλων πηγών και η προσέγγιση με παιδαγωγικά κριτήρια φορτισμένων ιδεολογικά ζητημάτων που οδηγούν σε πόλωση τις κοινωνίες της Ευρώπης σήμερα. Είναι προφανές ότι το θέμα της πραγμάτευσης συγκρουσιακών θεμάτων δεν εξαντλείται με μία εισαγωγική επιμόρφωση, η οποία στόχο είχε να αναδείξει τον προβληματισμό για τη διδασκαλία της Ιστορίας σε έναν συνεχώς μεταβαλλόμενο κόσμο αβεβαιότητας. Ωστόσο, η ομολογημένη αμηχανία και η ειλικρίνεια των διδασκόντων κατά την πραγμάτευση συγκρουσιακών θεμάτων στη διδασκαλία της ιστορίας είναι μία καλή αρχή για την ανάδειξη της προβληματικής και τον επαναπροσδιορισμό των στόχων του μαθήματος, επαναβεβαιώνοντας τη θεμελίωσή τους στις ανθρωπιστικές αξίες, την πολυφωνία και τη δημοκρατία που μετά από  τόσους αγώνες και ιστορικές τραγωδίες κατάκτησε η Ευρώπη.

Η εισήγησή μου σε μορφή ppt-pdf και ενδεικτική βιβλιογραφία:  Τα συγκρουσιακά θέματα στη διδασκαλία της Ιστορίας_Δημήτρης Βλάχος_Σχ. Συμβ. Φιλολόγων Ροδόπης

Ακολουθεί στη συνέχεια συνοπτική καταγραφή των κύριων σημείων της εισήγησης  και τέλος παρατίθεται αναρτημένο σχετικό επιμορφωτικό υλικό προς χρήση των συναδέλφων. 

 

 

Δημήτρης Βλάχος, Σχολικός Σύμβουλος Φιλολόγων Ροδόπης 

                                              Τα συγκρουσιακά θέματα στη διδασκαλία της Ιστορίας

Διασχολική επιμόρφωση φιλολόγων Ροδόπης – Φεβρουάριος και Μάρτιος 2018

Συγκρουσιακά θέματα (αποσαφήνιση όρων):

1. «Συγκρουσιακά είναι εκείνα τα θέματα στα οποία η κοινωνία μας είναι σαφώς διαιρεμένη και σημαντικές ομάδες μέσα σ’ αυτήν υποστηρίζουν αντικρουόμενες ερμηνείες ή λύσεις βασισμένες σε διαφορετικές αξίες».
2. «Συγκρουσιακά είναι εκείνα τα θέματα στα οποία υπάρχουν ανταγωνιστικές αξίες ή συμφέροντα, εκείνα για τα οποία υπάρχει πολιτική ευαισθησία, εκείνα που διεγείρουν έντονα συναισθήματα, εκείνα που είναι εξαιρετικά περίπλοκα ή εκείνα που είναι τοπικού ενδιαφέροντος».
3. Συγκρουσιακά και εξαιρετικά ευαίσθητα είναι εκείνα που προκαλούν συναισθηματική ταραχή και διεγείρουν προκαταλήψεις, μια και μπορεί να βρίσκονται στην καρδιά της εθνικής, ηθικής ή πολιτισμικής ταυτότητας των μαθητών και των γονέων τους.

 

 

Συγκρουσιακά και ευαίσθητα θέματα: 

• Εμφύλιες διαμάχες και εμφύλιοι πόλεμοι
• Μαζικές εξοντώσεις, γενοκτονίες (π.χ Ολοκαύτωμα)
• Μεταναστευτικά ρεύματα και παρουσία μεταναστών
• Οι σχέσεις της Δύσης με το Ισλάμ
• Ιστορική μνήμη και ιστορικά γεγονότα
• Ναζισμός και κομμουνισμός ή Ναζιστική Γερμανία και Σοβιετική Ένωση
• Το ζήτημα της τρομοκρατίας
• Θέματα που διχάζουν κοινωνίες και ή γειτονικά έθνη (θρησκευτικές συγκρούσεις, κοινωνικά κινήματα, εθνικές διεκδικήσεις)
• Πολιτικές διαμάχες, θρησκευτικές συγκρούσεις, εθνικές διεκδικήσεις, αλυτρωτισμοί.

 

Διδάσκοντας συγκρουσιακά θέματα πρέπει να έχουμε υπόψη μας τις εξής παραμέτρους:

• Διαφορετικές ομάδες μέσα σε μια κοινωνία μπορεί να έχουν διαφορετικές απόψεις σε ένα θέμα.
• Διαφορετικές ομάδες βασίζουν τις απόψεις τους είτε σε διαφορετικές πληροφορίες είτε σε διαφορετικές ερμηνείες των ίδιων πληροφοριών.
• Οι διαφορετικές ερμηνείες οφείλονται σε διαφορετικούς τρόπους κατανόησης του κόσμου (διαφορετικές κοσμοαντιλήψεις).
• Οι διαφορετικές κοσμοαντιλήψεις οφείλονται σε διαφορετικά αξιακά συστήματα.
• Τα συγκρουσιακά θέματα δεν μπορούν να λυθούν πάντοτε με την προσφυγή στη λογική.
• Τα συγκρουσιακά θέματα είναι δυνατόν να λυθούν, καθώς αυξάνεται ο όγκος των διαθέσιμων πληροφοριών και πολλαπλασιάζονται οι ευκαιρίες επικοινωνίας μεταξύ των διαφορετικών ομάδων (αισιόδοξο σενάριο).

Παιδαγωγικές προϋποθέσεις για την πραγμάτευση συγκρουσιακών θεμάτων:

1. Η επιλογή πρόσφορων θεμάτων.
2. Η προετοιμασία των μαθητών με διάλογο.
3. Η πρόβλεψη για τις αναγκαίες πηγές πληροφοριών.
4. Η εδραίωση θετικού κλίματος στην τάξη.
5. Η διατήρηση συγκεκριμένης κατεύθυνσης κατά τη διδακτική – μαθησιακή διαδικασία.
6. Η συμπερίληψη όλων των πτυχών του θέματος.
7. Η ενθάρρυνση της ισότιμης συμμετοχής όλων των μαθητών.

Μια στρατηγική πραγμάτευσης συγκρουσιακών θεμάτων:

• Παροχή ευκαιριών στους μαθητές να αξιολογήσουν κριτικά ένα φάσμα ποικίλων πηγών, οι οποίες ενσωματώνουν διαφορετικές οπτικές.
• Εξέταση του πώς έχουν επηρεαστεί οι ερμηνείες και οι ιστοριογραφικές προσεγγίσεις από την περιοχή και την κουλτούρα της.
• Σύγκριση με παράλληλες καταστάσεις / γεγονότα σε άλλες εποχές, χώρες ή κοινότητες.
• Χρήση παιχνιδιών ρόλων ή προσομοιώσεων, που βοηθούν τους μαθητές να έρθουν στη θέση «των άλλων», οι οποίοι έχουν ή είχαν διαφορετικές εμπειρίες και οπτικές (ενσυναίσθηση).
• Χρήση προσωπικών αφηγήσεων ανθρώπων που έζησαν τα γεγονότα και σύγκρισή τους με τις οπτικές και τις ερμηνείες των ιστορικών.
• Σύγκριση από τους μαθητές των προηγούμενων απόψεών τους σχετικά με το ποια τεκμήρια είναι κατάλληλα και ισχυρά. Στόχος η ανακάλυψη από τους ίδιους τους μαθητές πληροφοριών που είναι αντίθετες ή πολύ διαφορετικές από τις ιδέες και τις προσδοκίες τους.

Κάποιες καλές πρακτικές για την προσέγγιση συγκρουσιακών και ευαίσθητων θεμάτων:

• Οικοδόμηση σχέσεων εμπιστοσύνης μεταξύ μαθητών και εκπαιδευτικού.
• Γνώση της προέλευσης των μαθητών και ευαισθησία για τις προσωπικές τους βιογραφίες.
• Αναγνώριση του δικαιώματος για έκφραση όλων των απόψεων, αλλά με την προϋπόθεση ότι όλες υπόκεινται σε κριτική.
• Συγκριτική μελέτη θεμάτων, όπου αυτή προσφέρεται.
• Εξέταση πολλαπλών αφηγήσεων, πηγών και ερμηνειών (πολυπλοκότητα και πολυπρισματικότητα).
• Αναγνώριση της δυνατότητας για αβεβαιότητα.
• Υποστήριξη απόψεων με βάση την έρευνα και την τεκμηρίωση.
• Χρήση βιωματικής μάθησης και ελκυστικών μέσων (π.χ βίντεο).
• Παροχή ικανού χρόνου για την πραγμάτευση του θέματος.

 

Ερωτήματα προκαταρκτικού ελέγχου συνεχών – ασυνεχών κειμένων και πολυτροπικών σημειωτικών πόρων που αφορούν θέματα συγκρουσιακά:

• Ποια μπορεί να είναι τα κίνητρα αυτών που υποστηρίζουν μια θέση;
• Με ποιον τρόπο θα μπορούσαν αυτοί να ωφεληθούν από μια συγκεκριμένη λύση, πολιτική απόφαση ή επιχείρημα;
• Ποιες σχετικές πληροφορίες έχουν ή φαίνεται να έχουν παραλειφθεί;
• Ποια θα μπορούσε να είναι τα κίνητρα γι’ αυτό;
• Ποιες πολιτικές πράξεις, λύσεις ή σχόλια θεωρούν αυτοί ως προϋπόθεση για να λυθεί το ζήτημα;
• Σε ποιες θεμελιώδεις υποθέσεις βασίζονται τα επιχειρήματά τους;
• Πόσο αιτιολογημένες είναι;

Ενδεικτική βιβλιογραφία

1. Γιώργος Κόκκινος, Δημήτρης Κ. Μαυροσκούφης, Παναγιώτης Γατσωτής, Έλλη Λεμονίδου, Τα συγκρουσιακά θέματα στη διδασκαλία της Ιστορίας, νοόγραμμα Εκδοτική, 2010.
2. Άγγελος Παληκίδης (επιμ.), Κριτικές προσεγγίσεις του ναζιστικού φαινομένου/ Από την ιστοριογραφία και την πολιτική θεωρία στη σχολική ιστορική μάθηση, εκδ. Επίκεντρο, Θεσσαλονίκη 2013.

 

Επιμορφωτικό υλικό

Τα συγκρουσιακά θέματα στη διδασκαλία της Ιστορίας_Δημήτρης Βλάχος_Σχ. Συμβ. Φιλολόγων Ροδόπης

Τα συγκρουσιακά θέματα στη διδασκαλία της Ιστορίας_σημειώσεις

Λογοτεχνία και Ιστορία_Βενετία Αποστολίδου

Η λογοτεχνία ως πηγή για το μάθημα της Ιστορίας στη Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση

Ρέκβιεμ για τη Γρανάδα (για την αραβική παρουσία στην Ισπανία)

Για τους Άραβες της Ισπανίας (από το διαδίκτυο)

Los moriscos en estambul y anatolia

De los moriscos a Cervantes

j-h-elliott-imperial-spain_-1469-1716-penguin-books-2002