Τα παρακάτω αποσπάσματα (σε μετάφραση του Ζήση Σαρίκα) από το Λυκόφως των Ειδώλων του Φρίντριχ Νίτσε ίσως φανούν εξαιρετικά επίκαιρα, αλλά η αλήθεια είναι ότι ο Γερμανός στοχαστής τα έγραψε στα 1888, μετά τη δημιουργία του 2ου Ράιχ στα 1871 υπό τον αυτοκράτατορα Γουλιέλμο και την ευφορία που κατέλαβε τότε τους Γερμανούς εθνικιστές-πατριώτες. Η προφητική σχεδόν διορατικότητα του Νίτσε μας προσκαλεί σήμερα, 130 σχεδόν χρόνια μετά, να ξανασκεφτούμε τη σχέση της πολιτικής δύναμης με τη σκέψη και την παιδεία.
“Τι λείπει από τους Γερμανούς
1. “…Στοιχίζει ακριβά το να αποκτάς δύναμη: η δύναμη αποβλακώνει… Οι Γερμανοί -κάποτε ονομάζονταν ο λαός των στοχαστών : σκέπτονται άραγε καθόλου σήμερα; Οι Γερμανοί βαριούνται σήμερα το πνεύμα, οι Γερμανοί δυσπιστούν σήμερα απέναντι στο πνεύμα. Η πολιτική καταπίνει όλη την ικανότητά τους να παίρνουν στα σοβαρά τα πνευματικά πράγματα -“Η Γερμανία, η Γερμανία υπεράνω όλων”, φοβάμαι πως αυτό ήταν το τέλος της γερμανικής φιλοσοφίας…”
[Es zahlt sich theuer, zur Macht zu kommen: die Macht verdummt… Die Deutschen – man hiess sie einst das Volk der Denker: denken sie heute überhaupt noch? – Die Deutschen langweilen sich jetzt am Geiste, die Deutschen misstrauen jetzt dem Geiste, die Politik verschlingt allen Ernst für wirklich geistige Dinge – “Deutschland, Deutschland über Alles”, ich fürchte, das war das Ende der deutschen Philosophie…]
3. “Μίλησα για το γερμανικό πνεύμα: ότι γίνεται πιο χονδροειδές, ότι ισοπεδώνεται. Αρκεί αυτό; -Κατά βάθος, υπάρχει κάτι άλλο που με φοβίζει: πως παίρνει ολοένα και περισσότερο τον κατήφορο η γερμανική σοβαρότητα, η γερμανική βαθύτητα, το γερμανικό πάθος με τα πνευματικά πράγματα. Το πάθος αυτό έχει αλλάξει, όχι μόνο η διανοητικότητα.
[Ich sprach vom deutschen Geiste: dass er gröber wird, dass er sich verflacht. Ist das genug? – Im Grunde ist es etwas ganz Anderes, das mich erschreckt: wie es immer mehr mit dem deutschen Ernste, der deutschen Tiefe, der deutschen Leidenschaft in geistigen Dingen abwärts geht. Das Pathos hat sich verändert, nicht bloss die Intellektualität].
[…]
Αυτό από το οποίο πάσχει περισσότερο η κουλτούρα μας είναι η αφθονία των επηρμένων χασομέρηδων και κομματιασμένων ανθρώπινων φύσεων. Τα πανεπιστήμιά μας είναι, αθέλητα, τα πραγματικά θερμοκήπια γι’ αυτό το είδος υποπλασίας των ενστίκτων του πνεύματος. Και όλη η Ευρώπη έχει ήδη μια ιδέα του πράγματος αυτού -η μεγάλη πολιτική δεν ξεγελά κανέναν… Η Γερμανία θεωρείται ολοένα και περισσότερο η επίπεδη χώρη (Flachland) της Ευρώπης...”
[Unsre Cultur leidet an Nichts mehr, als an dem Überfluss anmaasslicher Eckensteher und Bruchstück-Humanitäten; unsre Universitäten sind, wider Willen, die eigentlichen Treibhäuser für diese Art Instinkt-Verkümmerung des Geistes. Und ganz Europa hat bereits einen Begriff davon – die grosse Politik täuscht Niemanden… Deutschland gilt immer mehr als Europa’s Flachland].
4. Ας κάνουμε ένα πρόχειρο απολογισμό: όχι μόνο είναι χειροπιαστό το ότι η γερμανική κουλτούρα παρακμάζει, αλλά δεν λείπει ούτε ο αποχρών λόγος γι’ αυτό το πράγμα. Τελικά, κανένας δεν μπορεί να ξοδέψει περισσότερα απ’ όσα έχει -αυτό ισχύει τόσο για μεμονωμένα άτομα όσο και για λαούς. Αν ξοδέψει κανείς τον εαυτό του για τη δύναμη, για τη μεγάλη πολιτική, για την οικονομία, για το παγκόσμιο εμπόριο, για τον κοινοβουλευτισμό, για τα στρατιωτικά συμφέροντα -αν δώσει σ’ αυτήν την πλευρά την ποσότητα της διάνοιας, σοβαρότητας, θέλησης, αυτοϋπέρβασης που είναι ο ίδιος, τότε δεν του μένει τίποτε για την άλλη πλευρά. Η κουλτούρα και το κράτος -ας μη ξεγελιόμαστε επ’ αυτού- είναι ανταγωνιστές: η ιδέα ενός κράτους που δημιουργεί κουλτούρα είναι απλώς μια μοντέρνα ιδέα. Το ένα ζει σε βάρος του άλλου, το ένα ανθεί σε βάρος του άλλου…”
[Man mache einen Überschlag: es liegt nicht nur auf der Hand, dass die deutsche Cultur niedergeht, es fehlt auch nicht am zureichenden Grund dafür. Niemand kann zuletzt mehr ausgeben als er hat – das gilt von Einzelnen, das gilt von Völkern. Giebt man sich für Macht, für grosse Politik, für Wirthschaft, Weltverkehr, Parlamentarismus, Militär-Interessen aus, – giebt man das Quantum Verstand, Ernst, Wille, Selbstüberwindung, das man ist, nach dieser Seite weg, so fehlt es auf der andern Seite. Die Cultur und der Staat – man betrüge sich hierüber nicht – sind Antagonisten: “Cultur-Staat” ist bloss eine moderne Idee].